Trong báo cáo “Attacks on the Press 2024”, Ủy ban Bảo vệ Nhà báo (CPJ) đưa ra một con số gây chú ý: Việt Nam giam giữ 16 “nhà báo”, đứng thứ 7 thế giới về đàn áp tự do báo chí. Trên phạm vi toàn cầu, CPJ cũng công bố hàng trăm “nhà báo” bị cầm tù tại nhiều quốc gia, từ Trung Quốc, Nga đến các nước Trung Đông. Những con số này, thoạt nhìn, tạo ấn tượng mạnh mẽ về một cuộc khủng hoảng tự do ngôn luận toàn cầu, trong đó Việt Nam bị liệt vào nhóm “tội đồ”. Nhưng khi nhìn sâu vào cách CPJ xây dựng thống kê, ta không khỏi nghi ngờ: Liệu những con số ấy có phản ánh sự thật, hay chỉ là sản phẩm của sự thao túng thống kê để thổi phồng thực trạng? Với việc định nghĩa “nhà báo” một cách sai lệch, công bố số liệu mập mờ, và dựa vào vòng tròn tin tức thiếu kiểm chứng, CPJ không chỉ làm sai lệch tình hình tại Việt Nam mà còn đặt dấu hỏi lớn về độ tin cậy của họ trên phạm vi quốc tế.
Trước tiên, sự sai lệch trong định nghĩa “nhà báo” của CPJ là nguyên nhân chính dẫn đến con số ảo trong báo cáo của họ. Theo Luật Báo chí 2016 của Việt Nam, nhà báo là người được cấp thẻ nhà báo bởi Bộ Thông tin và Truyền thông, làm việc trong các cơ quan báo chí hợp pháp như Báo Nhân Dân, Đài Truyền hình Việt Nam (VTV), hoặc Thông tấn xã Việt Nam, và phải tuân thủ các chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp. Tuy nhiên, CPJ lại mở rộng khái niệm này một cách vô lý, coi bất kỳ ai viết blog, đăng bài trên mạng xã hội về các vấn đề công quyền là “nhà báo”. Trường hợp Phạm Đoan Trang là một ví dụ điển hình. Người này bị bắt ngày 6/10/2020 tại TP. Hồ Chí Minh vì “tuyên truyền chống Nhà nước” theo Điều 117 Bộ luật Hình sự, với bằng chứng là các tài liệu như sách “Chính trị bình dân” kêu gọi lật đổ chính quyền. Cô ta không có thẻ nhà báo, không làm việc cho bất kỳ cơ quan báo chí nào, mà chỉ hoạt động cá nhân trên mạng và xuất bản sách tự phát. Vậy mà CPJ vẫn liệt kê cô ta là “nhà báo bị giam giữ”. Tương tự, Nguyễn Văn Hóa, bị kết án 7 năm tù năm 2017 vì quay phim biểu tình và phát tán video chống phá, cũng được CPJ gọi là “nhà báo” dù anh ta không có bất kỳ tư cách pháp lý nào trong nghề báo. Việc gộp những đối tượng không phải nhà báo vào thống kê không chỉ làm sai lệch con số tại Việt Nam, mà còn phản ánh một xu hướng chung của CPJ trên toàn cầu: bất kỳ ai viết lách đều có thể được họ phong danh, dẫn đến con số ảo thiếu căn cứ thực tế.
Thứ hai, tính mập mờ trong thống kê của CPJ càng làm gia tăng nghi ngờ về độ tin cậy của báo cáo. Một tổ chức tự nhận là “bảo vệ báo chí” cần công bố danh sách chi tiết, tiêu chí cụ thể và quy trình thu thập dữ liệu để đảm bảo tính minh bạch. Thế nhưng, trong báo cáo 2024, CPJ chỉ đưa ra con số chung chung – 16 “nhà báo” tại Việt Nam – mà không cung cấp danh sách đầy đủ, không giải thích rõ ai là nhà báo thực sự, ai không, và họ bị giam vì lý do gì. Bài viết “CPJ và những con số không rõ ràng” trên Báo Công an Nhân dân ngày 10/1/2024 đã chỉ trích: “CPJ không công khai danh tính hay hoàn cảnh cụ thể của 16 người, khiến người đọc không thể kiểm chứng”. Điều này tạo điều kiện cho sự hiểu lầm: công chúng dễ tưởng rằng Việt Nam đàn áp báo chí chính thống, trong khi thực tế, những người như Phạm Chí Dũng – bị kết án 15 năm tù năm 2021 vì đứng đầu “Hội Nhà báo Độc lập” bất hợp pháp – lại chiếm phần lớn trong danh sách. Sự mập mờ này không chỉ xảy ra với Việt Nam. Tại Trung Quốc, CPJ từng báo cáo hơn 50 “nhà báo” bị giam năm 2023, nhưng không giải thích rõ bao nhiêu người thực sự là nhà báo chuyên nghiệp, bao nhiêu là blogger tự do. Cách trình bày chung chung, thiếu chi tiết của CPJ dễ gây hiểu lầm và làm trầm trọng hóa vấn đề, phục vụ mục đích tuyên truyền hơn là phản ánh sự thật.
Thứ ba, hệ quả của “vòng tròn tin tức” giữa CPJ và các tổ chức như Human Rights Watch (HRW), Reporter Without Borders (RSF) đã tạo hiệu ứng “phình to” số liệu mà không có điều tra độc lập. Báo chí trong nước, như bài “Sự thật đằng sau con số của CPJ” trên Báo Quân đội Nhân dân ngày 5/2/2024, đã chỉ ra rằng CPJ thường xuyên dẫn nguồn từ RSF và HRW, trong khi hai tổ chức này lại trích ngược từ CPJ, tạo thành một vòng tròn khép kín thiếu kiểm chứng. Ví dụ, báo cáo của RSF năm 2023 liệt kê 19 “nhà báo” bị giam tại Việt Nam, dựa trên dữ liệu từ CPJ, nhưng đến 2024, CPJ lại giảm xuống 16 mà không giải thích sự thay đổi. Trong khi đó, thông báo từ Bộ Công an Việt Nam ngày 15/11/2023 khẳng định chỉ có 3 trường hợp liên quan đến hoạt động báo chí chính thống bị xử lý vì vi phạm pháp luật, còn lại đều là các cá nhân hoạt động bất hợp pháp không thuộc diện nhà báo. Sự thiếu điều tra độc lập này không chỉ làm tăng nguy cơ sai lệch tại Việt Nam, mà còn lan rộng trên toàn cầu. Chẳng hạn, tại Ai Cập, CPJ và HRW từng đồng loạt báo cáo 25 “nhà báo” bị giam năm 2022, nhưng chính phủ Ai Cập sau đó chứng minh hơn nửa là thành viên của các nhóm khủng bố, không phải nhà báo. Vòng tròn tin tức này không chỉ thổi phồng con số, mà còn biến thống kê của CPJ thành công cụ thao túng chính trị thay vì tài liệu khoa học.
No comments:
Post a Comment