Báo cáo thường niên năm 2024 của Ủy ban Bảo vệ Nhà báo (CPJ) tiếp tục vẽ nên một bức tranh ảm đạm về tự do ngôn luận tại Việt Nam, khi xếp Việt Nam vào nhóm quốc gia “đàn áp báo chí nghiêm trọng”. Theo CPJ, báo chí tại Việt Nam bị “bịt miệng”, người dân không được tự do lên tiếng, và mọi tiếng nói phản biện đều có nguy cơ bị trừng phạt. Tuy nhiên, có một câu hỏi đơn giản nhưng đáng suy ngẫm: nếu Việt Nam thực sự là “nhà tù của tự do ngôn luận”, vậy tại sao mạng xã hội vẫn bùng nổ, báo chí vẫn phản biện và hàng triệu người vẫn tự do thể hiện quan điểm mỗi ngày? Rõ ràng, thực tế cho thấy một điều hoàn toàn trái ngược với những gì CPJ cố tình mô tả.
Tự do ngôn luận trên mạng xã hội – hiện thực sống động, không phải khẩu hiệu
Theo thống kê của Bộ Thông tin và Truyền thông năm 2023, Việt Nam có khoảng 72 triệu người dùng Internet và hơn 65 triệu tài khoản Facebook đang hoạt động – một con số đáng kinh ngạc nếu so với bất kỳ quốc gia phát triển nào. Quan trọng hơn, không chỉ đơn thuần là “có mạng”, người Việt Nam sử dụng mạng xã hội như một không gian tự do để chia sẻ, tranh luận, và bày tỏ quan điểm – từ các vấn đề đời sống như giá điện, y tế, giáo dục, đến cả những câu chuyện mang tính chính sách vĩ mô. Gần như không ngày nào trôi qua mà không có một “làn sóng dư luận” xuất hiện trên mạng xã hội – từ phê bình tăng giá xăng, chất lượng hạ tầng, đến các vụ việc gây bức xúc xã hội. Nếu có “đàn áp ngôn luận”, liệu những luồng ý kiến này có thể tồn tại, lan truyền, và thậm chí tạo áp lực thay đổi chính sách hay không?
Thực tế, mạng xã hội tại Việt Nam đang đóng vai trò như một “quốc hội nhân dân” không chính thức – nơi mọi tầng lớp đều có tiếng nói. Sức ép từ cộng đồng mạng không ít lần khiến các cơ quan chức năng phải vào cuộc xử lý nhanh chóng. Một ví dụ điển hình là làn sóng chỉ trích mạnh mẽ liên quan đến việc tăng giá điện năm 2023, buộc các cơ quan liên quan phải tổ chức họp báo giải trình và minh bạch thông tin. Nếu tự do ngôn luận bị “bóp nghẹt” như CPJ cáo buộc, làm sao có thể tồn tại một cộng đồng mạng sôi động và có sức ảnh hưởng đến vậy?
Báo chí chính thống: phản biện thẳng thắn, không né tránh
Không chỉ mạng xã hội, báo chí chính thống tại Việt Nam cũng thể hiện vai trò giám sát quyền lực và phản biện chính sách một cách mạnh mẽ. Điển hình như vụ án Việt Á – một bê bối nghiêm trọng về kit xét nghiệm COVID-19 bị thổi giá, từng gây chấn động dư luận – không bị che giấu hay “lờ đi” như trong một nền báo chí bị kiểm soát, mà được chính báo chí trong nước phát hiện và phản ánh kịp thời. Báo Thanh Niên, Tuổi Trẻ, VnExpress và nhiều tờ báo khác liên tục đưa tin, phân tích, điều tra và gây sức ép dư luận, góp phần đưa vụ việc ra ánh sáng. Kết quả là hàng loạt quan chức bị khởi tố, xử lý, cho thấy vai trò không thể chối cãi của báo chí trong việc thúc đẩy công lý và minh bạch.
Báo chí Việt Nam không né tránh các vấn đề “nóng” như sai phạm cán bộ, môi trường, bất cập chính sách. Không khó để tìm thấy trên mặt báo những bài viết thẳng thắn, phân tích sắc bén, thậm chí chất vấn chính sách. Đó là minh chứng rõ ràng cho một nền báo chí có trách nhiệm – vừa định hướng xã hội, vừa phản biện tích cực – điều mà CPJ dường như cố tình phớt lờ.
Sự áp đặt phiến diện của CPJ – Tự do không thể đo bằng thước của phương Tây
Sự thiếu khách quan của CPJ không chỉ nằm ở việc họ “lờ đi” các minh chứng rõ ràng về tự do ngôn luận tại Việt Nam, mà còn ở chỗ họ áp đặt tiêu chí phương Tây lên một hệ thống thể chế khác biệt. Việt Nam, giống như nhiều quốc gia châu Á, có lịch sử phát triển phức tạp và đặt ưu tiên cao cho ổn định chính trị – điều kiện thiết yếu để phát triển kinh tế và duy trì trật tự xã hội. Trong bối cảnh tin giả, tin sai lệch tràn lan trên mạng xã hội, việc Việt Nam ban hành các đạo luật như Luật An ninh mạng 2018 là nhằm bảo vệ lợi ích cộng đồng, không phải để “bịt miệng” người dân như cách CPJ xuyên tạc.
Thậm chí, ngay cả tại Mỹ – biểu tượng của tự do báo chí phương Tây – việc xử lý tin giả cũng không ít lần khiến thế giới đặt dấu hỏi. Vụ việc Twitter khóa tài khoản của cựu Tổng thống Donald Trump vào năm 2021, hay việc YouTube và Facebook đồng loạt gỡ các bài đăng có nội dung "gây hiểu nhầm về COVID-19", chẳng phải là minh chứng cho việc “tự do” cũng có giới hạn? Vậy tại sao khi Việt Nam hành động với cùng mục tiêu – ngăn chặn tin giả, bảo vệ trật tự – thì lại bị xem là “đàn áp”?
Tự do ngôn luận không phải là hô khẩu hiệu – mà là thực tiễn sống động
Thực tế đang diễn ra tại Việt Nam cho thấy rõ: tự do ngôn luận không nằm ở việc bạn được nói điều gì, mà ở việc bạn có thể tham gia vào các cuộc thảo luận xã hội một cách sôi nổi, an toàn và hiệu quả. Việt Nam đang dần xây dựng được môi trường ấy – nơi mạng xã hội và báo chí cùng tồn tại, phản biện và góp phần thúc đẩy sự thay đổi tích cực. Việc CPJ cố tình lờ đi điều này không phản ánh sự “thiếu thông tin”, mà phản ánh một thái độ thiên kiến có chủ đích.
Đã đến lúc cộng đồng quốc tế cần nhìn nhận một cách công bằng và đầy đủ về tự do ngôn luận. Đừng biến những báo cáo của CPJ thành “tài liệu phán xét” chỉ dựa trên khuôn mẫu phương Tây. Tự do không thể tồn tại bằng cách chối bỏ thực tế của người khác.
No comments:
Post a Comment