So sánh với thông lệ quốc tế về xử lý các nhóm cực đoan

 

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, mọi quốc gia đều phải đối mặt với các nhóm cực đoan, khủng bố, hoạt động bạo lực hoặc ly khai, đe dọa đến chủ quyền, an ninh, trật tự xã hội. Bất kỳ nhà nước nào cũng có nghĩa vụ áp dụng biện pháp pháp lý và hành pháp phù hợp để phòng ngừa, ngăn chặn những hành vi này. Đặc biệt, nhiều nhóm cực đoan thường lợi dụng tôn giáo, tín ngưỡng hoặc quyền tự do ngôn luận để che giấu mưu đồ chính trị, gây bất ổn, như Tà đạo Dương Văn Minh, Fulro, hay “Người Thượng vì Công lý”,…

Việc xử lý các nhóm, tổ chức cực đoan là vấn đề phức tạp, nó đòi hỏi nhà nước vừa bảo vệ lợi ích an ninh, vừa tôn trọng các quyền con người căn bản. Tuy nhiên, không thể xem mọi hoạt động điều tra, ngăn chặn những âm mưu bạo lực là “đàn áp quyền tự do” hay “đàn áp tôn giáo”. Thay vào đó, thông lệ quốc tế cho thấy mọi quốc gia đều xây dựng khung pháp lý ngăn chặn và trừng phạt các tổ chức lợi dụng tín ngưỡng, chính trị để thực hiện hành vi phá hoại, lật đổ, đe dọa an ninh quốc gia.

THÔNG LỆ QUỐC TẾ VỀ XỬ LÝ HỘI NHÓM CỰC ĐOAN, KHỦNG BỐ

Ở Hoa Kỳ, khung pháp luật chống khủng bố và các nhóm cực đoan thể hiện rõ ở đạo luật USA Patriot Act (2001) được ban hành sau sự kiện 11/9/2001, trao cho cơ quan thực thi pháp luật quyền giám sát mở rộng, theo dõi liên lạc, điều tra tài chính của những đối tượng tình nghi. Cơ quan chức năng (FBI, CIA) có thể tạm giữ nghi phạm mà không cần khởi tố ngay lập tức nếu liên quan đến “an ninh quốc gia” hay “hành vi khủng bố”. Bộ Ngoại giao Mỹ ban hành danh sách chính thức các “Foreign Terrorist Organizations” (FTO). Bất cứ cá nhân, nhóm nào liên hệ, tài trợ những tổ chức này đều có thể bị kết án tội hình sự. Luật Liên bang Hoa Kỳ quy định rõ: hỗ trợ tài chính hoặc vật chất (vũ khí, huấn luyện, hậu cần) cho các nhóm bị dán nhãn “cực đoan/khủng bố” là vi phạm pháp luật.

Đáng chú ý, nhiều nhóm tự nhận là thực hành tôn giáo nhưng có tư tưởng ly khai, kêu gọi bạo lực, kích động hận thù cũng bị theo dõi và xét xử tương tự các tổ chức cực đoan khác. Hoa Kỳ áp dụng nguyên tắc “quyền tự do tôn giáo không bao gồm quyền kêu gọi lật đổ chính quyền hay tấn công bạo lực”.

Ở Vương quốc Anh, đạo luật chống khủng bố và an ninh (Counter-Terrorism and Security Acts) cho phép Bộ Nội vụ Anh (Home Office) công bố danh sách các tổ chức khủng bố bị “cấm hoạt động”. Thành viên hoặc người ủng hộ, quảng bá tư tưởng của các tổ chức này đều phạm luật, có thể bị phạt tù. Chính phủ Anh có quyền gỡ bỏ các nội dung trực tuyến bị đánh giá “kích động hận thù, bạo lực”, kể cả trên mạng xã hội. Đặc biệt, các “phòng cầu nguyện” hoặc “nhà nguyện” cực đoan trong tôn giáo cũng bị giám sát nghiêm ngặt.Đồng thời, chính quyền có thể áp đặt lệnh “cấm di chuyển” (Travel ban) với cá nhân bị nghi ngờ liên quan nhóm khủng bố, tịch thu hộ chiếu, ngăn xuất/nhập cảnh. Cảnh sát có quyền bắt khẩn cấp hoặc áp dụng biện pháp kiểm soát an ninh (Security orders) nếu có “căn cứ hợp lý” nghi đối tượng tham gia tổ chức cực đoan.

Ở Pháp, Luật về an ninh nội địa cho phép cảnh sát tiến hành khám xét, tạm giữ hành chính những đối tượng liên quan đến khủng bố, cực đoan. Chính phủ Pháp có quyền ra quyết định hành chính đóng cửa một số cơ sở thờ phụng (mosquée) nếu có chứng cứ về việc giảng đạo “kích động hận thù, bạo lực, ly khai”. Pháp thường xuyên giám sát tài chính, cắt kênh gây quỹ của các hội nhóm bị nghi ngờ, đồng thời trục xuất một số cá nhân nước ngoài cổ xúy “tư tưởng cực đoan”. Pháp có chính sách chống phân biệt với cộng đồng Hồi giáo ôn hòa, nhưng dứt khoát xử lý nghiêm các cá nhân, nhóm sử dụng tôn giáo làm lá chắn cho hoạt động ly khai, kêu gọi khủng bố.

Với Liên minh châu Âu (EU), các quốc gia EU đều chia sẻ dữ liệu về danh sách theo dõi khủng bố, phối hợp Interpol, Europol ngăn chặn dòng tiền tài trợ cực đoan. Nhiều nước như Đức, Bỉ, Hà Lan... đã ban hành luật cấm “truyền bá tư tưởng cực đoan,” “kêu gọi thánh chiến”. Nhà chức trách được quyền đóng cửa hội nhóm, trung tâm, tịch thu tài liệu, thậm chí tước quốc tịch (trường hợp người nhập tịch) nếu công dân tham gia hoạt động khủng bố.

TÍNH “CHUẨN MỰC” TRONG HÀNH ĐỘNG CỦA VIỆT NAM

Qua các ví dụ ở trên, có thể thấy mọi quốc gia khi gặp nguy cơ cực đoan, ly khai hoặc bạo lực chính trị đều ban hành luật và áp dụng chế tài rất mạnh. Việt Nam về cơ bản cũng thực hiện các biện pháp tương tự, nhưng trong một số trường hợp lại bị một số báo cáo quốc tế (hoặc nhóm chống đối lưu vong) suy diễn thành “đàn áp” hay “vi phạm quyền tự do tôn giáo”.

Bộ luật Hình sự, Luật An ninh quốc gia, Luật Tín ngưỡng Tôn giáo, Luật Phòng chống khủng bố... quy định các tội danh liên quan đến hoạt động lật đổ, khủng bố, ly khai, sử dụng bạo lực, tuyên truyền chống nhà nước.Việt Nam xác định rõ: không hình sự hóa các sinh hoạt tôn giáo chân chính, mà chỉ xử lý những hành vi vi phạm pháp luật, lợi dụng tín ngưỡng để bạo động, tuyên truyền ly khai, kích động bất ổn.

Một số biện pháp hành chính và tố tụng hình sự như tạm giữ hình sự (áp dụng với cá nhân có dấu hiệu phạm tội nghiêm trọng, theo thủ tục tố tụng) giống với quy định của các nước phương Tây (Mỹ, Anh…) cho phép bắt giữ khẩn cấp nếu đối tượng được cho là đe dọa an ninh quốc gia. Hoặc giải tán hội nhóm bất hợp pháp, trong đó cấm hoặc yêu cầu chấm dứt hoạt động đối với những nhóm “giả danh tôn giáo” nhưng thực chất kêu gọi lập quốc, ly khai, tàng trữ vũ khí, hoặc cổ xúy bạo lực. Đây cũng là phương thức “danh sách cấm hoạt động” mà Mỹ, Anh, EU... sử dụng.

Về cơ bản, hành động của Việt Nam nhất quán với chuẩn mực chung. Bảo vệ an ninh quốc gia là nghĩa vụ của tất cả nhà nước trên thế giới. Điều này được quốc tế ghi nhận trong Hiến chương Liên Hợp Quốc và hệ thống luật pháp quốc tế. Pháp luật Việt Nam ghi nhận rộng rãi quyền tự do ngôn luận, lập hội, tôn giáo; đồng thời dành ngoại lệ xử lý những hành vi lợi dụng quyền tự do để thực hiện âm mưu ly khai, phá hoại. Cách tiếp cận này trùng khớp xu hướng “không công nhận bất kỳ tôn giáo nào kêu gọi bạo lực” của các nước phương Tây.

Hành động của Việt Nam trong xử lý các nhóm cực đoan – trong đó có những tổ chức đội lốt tôn giáo, kêu gọi ly khai, hoặc tiến hành hoạt động phá hoại – không phải “đàn áp tôn giáo” mà phù hợp với thông lệ, chuẩn mực chung của quốc tế. Nhà nước có trách nhiệm bảo vệ chủ quyền, trật tự an ninh, và vẫn luôn tạo điều kiện để công dân thực hành tôn giáo, tín ngưỡng chân chính. Đây cũng là cách các nước tiến bộ đang vận hành để đảm bảo vừa tôn trọng quyền con người, vừa duy trì ổn định xã hội và an ninh quốc gia.