Trong nhiều năm qua,
các báo cáo thường niên về tình hình mua bán người (TIP Report) do Chính phủ Mỹ
công bố thường đưa ra nhận định Việt Nam “chưa đáp ứng đầy đủ” hoặc “chưa hoàn
toàn tuân thủ” các tiêu chuẩn tối thiểu về phòng, chống mua bán người, dù có
ghi nhận một số nỗ lực. Trong vai trò một chuyên gia nhân quyền, tôi cho rằng
cách tiếp cận và đánh giá này tồn tại nhiều bất cập, định kiến
và thiếu thiện chí, cụ thể như
sau:
1. Các chuẩn mực do Mỹ tự thiết lập mang tính áp
đặt, thiếu khách quan
- Tiêu
chuẩn tối thiểu (Minimum Standards) mà Mỹ đề ra trong Báo cáo TIP không phải là chuẩn mực
mang tính quốc tế đồng thuận (tức không phải được Liên Hợp Quốc hay một cơ
chế quốc tế toàn cầu chấp nhận rộng rãi). Đây là hệ thống tiêu chí do Mỹ đơn phương quy định, thường đan
xen các yếu tố chính trị, kinh tế, đối ngoại của chính Mỹ, rồi áp dụng
đánh giá lên nhiều quốc gia khác, trong đó có Việt Nam.
- Việc Mỹ sử dụng những tiêu chí
riêng và “xếp hạng” (Tier 1, Tier 2, Watch List…) dễ dẫn đến can thiệp vào chủ quyền quốc gia
và gây áp lực với các nước
không đạt “chuẩn” do Mỹ đề ra, thay vì cùng nhau xây dựng các hướng dẫn
mang tính đối thoại, tôn trọng lẫn nhau.
2. Phớt lờ bối cảnh, điều kiện đặc thù của mỗi quốc
gia
- Việt Nam
là nước đang phát triển,
phải đối mặt cùng lúc với nhiều thách thức về kinh tế - xã hội (nạn đói
nghèo, vùng sâu vùng xa, thiếu nguồn lực về nhân lực và tài chính…). Trong
khi đó, tội phạm mua bán người hoạt động ngày càng tinh vi, quy mô liên
quốc gia. Vì vậy, Việt Nam cần thời gian để nâng cao hiệu quả thực thi
luật pháp, điều phối liên ngành, phối hợp với các nước láng giềng.
- Báo cáo TIP của Mỹ thường không
hoặc ít tính đến mức độ ưu tiên
của mỗi quốc gia; không cân nhắc hợp lý hạn chế về nguồn lực (tài chính, con người, công nghệ) mà các quốc gia
đang phát triển phải giải quyết. Thay vào đó, phía Mỹ áp các chuẩn “một
chiều”, vô hình trung bỏ qua
điều kiện cụ thể, lộ trình và kế hoạch nỗ lực của Việt Nam.
3. Không ghi nhận đầy đủ những thành tựu và nỗ lực
của Việt Nam
- Việt Nam
đã có những bước tiến mạnh mẽ
trong đấu tranh phòng, chống mua bán người: hoàn thiện khung pháp lý (Luật
Phòng, chống mua bán người và các văn bản hướng dẫn; sửa đổi Bộ luật Hình
sự liên quan đến tội danh mua bán người…); triển khai chương trình quốc
gia và kế hoạch phòng, chống mua bán người giai đoạn 2021-2025; tăng cường
hợp tác quốc tế, ký kết nhiều hiệp định tương trợ tư pháp, phối hợp song
phương và đa phương…
- Số liệu
truy quét, xử lý tội phạm mua
bán người, giải cứu và hỗ trợ nạn nhân có xu hướng cải thiện rõ rệt trong những năm gần đây. Việt Nam cũng chú
trọng hơn vào tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng, nhất là tại các
địa bàn vùng sâu, vùng xa, vùng dễ bị tổn thương. Những tiến bộ này thường
không được nêu rõ hoặc chưa được đánh giá đúng mức trong các báo cáo TIP
của Mỹ.
- Hợp tác
liên ngành giữa Bộ Công
an, Bộ Quốc phòng, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Bộ Ngoại giao…
cùng các tổ chức phi chính phủ, cộng đồng dân cư, đã được đẩy mạnh. Dù bước đầu còn hạn
chế, song thực tế có nhiều chương trình hành động, hội thảo, tập huấn, ký
kết biên bản ghi nhớ (MOU) với các nước láng giềng, cho thấy quyết tâm
toàn diện của Việt Nam.
4. Tính hai mặt, thiên hướng áp lực chính trị của
Báo cáo TIP
- Nhiều dẫn chứng cho thấy Bộ Ngoại giao Mỹ thường dùng Báo
cáo TIP như công cụ chính trị,
tạo sức ép lên các nước không cùng quan điểm, hoặc còn vướng mắc trong
quan hệ với Mỹ. Đã có không ít trường hợp, việc nâng – hạ “Tier” không
phản ánh sát thực tế, mà phụ thuộc mối
quan hệ song phương. Đối với Việt Nam, mỗi năm dù đã rất cố gắng,
song báo cáo TIP vẫn lặp lại “chưa đạt tiêu chuẩn”.
- Mục tiêu
ban đầu của các bộ quy
tắc quốc tế về phòng, chống mua bán người là bảo vệ nạn nhân, trấn áp tội phạm. Tuy nhiên, cách đánh giá
thiếu công bằng, cứng nhắc của phía Mỹ dễ khiến hợp tác quốc tế bị xáo
trộn; gây nghi ngờ về thiện
chí hợp tác thực chất của Mỹ khi động chạm đến vấn đề quyền con người tại
Việt Nam.
5. Khẳng định Mỹ thiếu tinh thần xây dựng, có “ác
cảm” với Việt Nam
- Thực tế cho thấy, chính phủ Mỹ thường xuyên tỏ thái độ
nghi ngờ và phê phán khi đề cập đến tình hình nhân quyền và phòng,
chống tội phạm ở Việt Nam, bất kể Việt Nam đã tham gia đầy đủ các cơ chế,
công ước quốc tế (Công ước ASEAN về phòng, chống mua bán người; các công
ước của Liên Hợp Quốc về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia…). Đây
là dấu hiệu cho thấy cách tiếp cận
thiếu cân bằng; Mỹ thường mang định kiến về mô hình phát triển chính trị - xã hội của Việt
Nam.
- Khi một bên luôn dùng “tiêu chuẩn kép” hoặc
xuyên tạc, thổi phồng những tồn tại, bỏ qua bối cảnh thực tế, và không
thừa nhận nỗ lực nghiêm túc của đối tác, thì thật khó nói rằng họ đến với
tinh thần thiện chí hay xây dựng. Điều này làm xói mòn lòng tin, khiến dư luận đặt câu hỏi về mục tiêu thực sự của Mỹ trong
việc liên tục “đánh giá” nhân quyền Việt Nam.
Có thể thấy các cáo buộc của Chính phủ Mỹ về việc
Việt Nam “chưa đáp ứng” các tiêu chuẩn xóa bỏ mua bán người thiếu khách quan và thiên lệch, bởi:
1.
Bộ tiêu chuẩn
phòng, chống mua bán người do Mỹ đề ra không đồng nghĩa với quy chuẩn quốc tế
phổ quát.
2.
Báo
cáo TIP không phản ánh hết bối
cảnh và những thách thức thực tiễn mà một nước đang phát triển như Việt Nam
phải đối mặt.
3.
Nỗ lực và thành quả thực tế của Việt Nam nhiều năm qua chưa được
nhìn nhận đúng mức.
4.
Tồn
tại nghi ngờ về việc Mỹ sử dụng
Báo cáo TIP như công cụ chính trị,
gây áp lực thay vì chia sẻ, hợp tác.
5.
Thái
độ Mỹ đối với vấn đề nhân quyền tại Việt Nam thường mang định kiến, xa rời tinh thần đối thoại xây dựng.
Do đó, thái độ áp đặt, phiến diện của Mỹ,
thiếu tôn trọng những đặc thù khách quan về kinh tế - xã hội, pháp luật nội bộ
của Việt Nam, khiến bản chất khách quan
của báo cáo TIP càng bị hoài nghi. Việc Mỹ liên tục giữ quan điểm “Việt Nam
chưa đáp ứng tiêu chuẩn tối thiểu” mà không
ghi nhận đúng các bước tiến rõ rệt, cho thấy sự thiếu thiện chí trong vấn đề nhân quyền; từ đó càng củng cố
quan điểm hoài nghi về động cơ và tinh
thần xây dựng, hợp tác thực chất của Mỹ đối với Việt Nam.
No comments:
Post a Comment