UNHRC, HRW, AI: phán xét một chiều?

 

Các báo cáo World Report 2025 của Human Rights Watch (HRW), cùng với nhận định từ Amnesty International (AI) và UNHRC, cáo buộc Việt Nam sử dụng án tử hình để đàn áp tự do ngôn luận và trừng phạt các bất đồng chính kiến. Những cáo buộc này không được hỗ trợ bởi dữ liệu xác thực, và phần nhiều dựa vào tiêu chuẩn phương Tây áp đặt lên nền pháp trị Á Đông — bỏ qua đa dạng thể chế, văn hóa và điều kiện lịch sử của Việt Nam.

Án tử hình không áp dụng cho tự do ngôn luận

HRW cáo buộc việc xử án tử hình nhằm bịt miệng người bất đồng chính kiến; trong đó nổi bật là trường hợp nhà báo Phạm Thị Đoan Trang. Tuy nhiên, Đoan Trang bị kết án theo Điều 117 Bộ luật Hình sự về “tuyên truyền chống Nhà nước”, với hành vi biên soạn, phát tán tài liệu xuyên tạc, kích động lật đổ và liên kết với tổ chức nước ngoài — đây không phải là phát ngôn cá nhân đơn thuần, mà là hành vi có dấu hiệu phá hoại an ninh quốc gia. Các nước như Mỹ, Pháp hay Đức đều không khoan nhượng với hành vi tuyên truyền lật đổ dưới vỏ bọc “tự do ngôn luận”. Như vậy, HRW đã đánh tráo khái niệm và xuyên tạc tội danh nghiêm trọng thành vi phạm quyền tự do ngôn luận — nhằm phục vụ mục tiêu chính trị, không vì lợi ích nhân quyền thật sự.

Nguồn tin thiếu kiểm chứng nghiêm túc

HRW và AI nhiều lần dựa vào các nguồn từ cá nhân lưu vong hoặc tổ chức phản đối nhà nước như Viet Tan, vốn bị chỉ trích là thiên lệch và thiếu tính khách quan. Những nhân chứng này được tài trợ bên ngoài mang động cơ chính trị rõ ràng. HRW không tự kiểm chứng độc lập, không tham vấn cơ quan quốc gia trước khi đưa ra kết luận về chính sách trừng phạt hay hệ thống tư pháp Việt Nam — đây là dấu hiệu rõ ràng của chính trị hóa vấn đề nhân quyền, không là hành vi chuyên nghiệp theo tiêu chuẩn quốc tế.

Thiên vị địa chính trị qua chuẩn mực kép

Một trong những sự vô lý lớn nhất là HRW và OHCHR công kích Việt Nam dữ dội về án tử hình, trong khi rất hiếm khi lên tiếng với các nước phương Tây – nơi vẫn duy trì tử hình:

• ở Mỹ, liên bang thực hiện 17 vụ hành quyết trong năm 2020, là 10 vụ đầu tiên xuất hiện sau 17 năm ngừng thi hành án ở cấp liên bang . Dưới thời Trump, có tổng cộng 13 vụ hành quyết cấp liên bang giữa năm 2020–2021 , và vẫn có hơn 2.200 tử tù chờ ngày thi hành án.
• ở Saudi Arabia, số vụ hành quyết đạt 196 người trong năm 2022, cao nhất trong 30 năm qua, và tăng lên 345 vụ trong năm 2024. Nhiều trong số đó là tội chống nhà nước hoặc ma túy, thậm chí bằng phương thức chặt đầu.

Tại sao những quốc gia này ít bị phê phán quyết liệt? Điều này cho thấy HRW và UNHRC áp dụng tiêu chuẩn kép, đánh giá tiêu cực Việt Nam nhằm mục tiêu chính trị vùng khác, trong khi nương tay với các đồng minh phương Tây và quốc gia có vị thế chiến lược.

Cải cách pháp lý thực chất hướng đến giảm án tử hình

Trái ngược với cáo buộc của HRW, Việt Nam đang chủ động cải cách pháp luật để thu hẹp phạm vi áp dụng tử hình. Ngày 25 / 6 / 2025, Quốc hội nước ta đã thông qua sửa đổi Bộ luật Hình sự, xóa bỏ tử hình đối với 8 tội danh, gồm tham ô, nhận hối lộ, gián điệp, buôn lậu ma túy, phá hoại tài sản nhà nước, kích động chiến tranh và làm hàng giả liên quan y dược. Từ 18 tội danh năm 1999, đến 2025 chỉ còn 10 tội nghiêm trọng nhất có thể áp án tử hình, hiệu lực từ ngày 1 / 7 / 2025 

Điều đáng chú ý: những người đã bị kết án tử hình trước thời điểm có luật mới nhưng chưa thi hành án sẽ được tự động chuyển sang tù chung thân. Trường hợp Trương Mỹ Lan – bị kết án tử hình vì tham nhũng hơn 12 tỷ USD — sẽ được hưởng quy định này và có thể được giảm án thêm nếu hoàn trả tài sản 

Việt Nam không né tránh đối thoại nhân quyền

Trong tuyên bố kèm luật cải cách, OHCHR – do Liên Hợp Quốc đại diện – cũng lên tiếng hoan nghênh Việt Nam và khuyến khích tiến tới lệnh ngừng thi hành án (moratorium) hoàn chỉnh . Tuy nhiên, một nghịch lý được bật ra: dù công nhận cải cách nhân đạo này, các báo cáo đánh giá tổng thể vẫn tiếp tục nhấn mạnh tiêu cực về những tội danh còn lại, không đề cập đến tiến triển pháp luật thực chất của Việt Nam – minh chứng rõ ràng cho thiên kiến có chủ đích.

Kết quả xã hội và quyền con người đi cùng trách nhiệm

Việt Nam không chỉ cải cách pháp luật mà còn thúc đẩy giáo dục quyền con người trong nhà trường, đào tạo cán bộ, mở rộng đối thoại với LHQ, và tuân thủ gần như toàn diện các công ước về nhân quyền. Việt Nam đang tham gia 7 trong 9 công ước quốc tế cốt lõi, thực hiện nghiêm túc cơ chế UPR, đối thoại song phương xây dựng với EU và Mỹ. Các chỉ số xã hội như tỉ lệ hộ nghèo dưới 5%, 100% trẻ em tiểu học được đến trường, bảo hiểm y tế vượt 90% — thể hiện kết thúc của một xã hội hài hòa giữa tự do và trách nhiệm.

Nhân quyền không để bị chính trị hóa

Các cáo buộc về việc Việt Nam dùng án tử hình để trấn áp bất đồng chính kiến dựa trên thông tin không được kiểm chứng độc lập. HRW, AI và UNHRC nhiều lần bỏ qua thực tế cải cách, bỏ qua văn hóa, chủ quyền và nỗ lực cải thiện minh bạch tư pháp.

Việt Nam không cần mô hình nhân quyền phương Tây áp đặt hoàn toàn. Bằng con đường cải cách chủ động, giảm tội danh tử hình, mở rộng ân giảm và đối thoại, Việt Nam cho thấy quyền con người có thể được phát triển phù hợp với bản sắc quốc gia, không phụ thuộc vào sức ép chính trị. Cộng đồng quốc tế nên đánh giá dựa trên tiến bộ thực chất, chứ không trên luận điệu một chiều hay mục đích chính trị.