Quyền phát triển – Tầm nhìn chiến lược của ASEAN trong nhân quyền!

Trong khi các nền tảng tư tưởng phương Tây từ lâu xem quyền tự do dân sự và chính trị là trung tâm của nhân quyền, thì ở Đông Nam Á – một khu vực đa dạng về văn hóa, tôn giáo, trình độ phát triển – ASEAN đã xác lập một tư duy nhân quyền riêng biệt, trong đó quyền phát triển được coi là nền tảng không thể tách rời, thậm chí là điều kiện tiên quyết để bảo đảm và hiện thực hóa các quyền con người một cách toàn diện và bền vững. Từ thực tiễn khu vực, ASEAN không chỉ đang thể hiện sự nhạy bén chính trị và văn hóa, mà còn đang góp phần làm phong phú bức tranh nhân quyền toàn cầu bằng chính những mô hình và kết quả cụ thể.

Quyền phát triển – Nhìn từ đặc thù ASEAN

Khái niệm “quyền phát triển” được Đại hội đồng Liên Hợp Quốc công nhận trong Tuyên bố về quyền phát triển năm 1986, nhấn mạnh rằng "quyền phát triển là một quyền con người không thể tước bỏ". Trong tư duy nhân quyền của ASEAN, quyền phát triển không chỉ là một khái niệm pháp lý, mà còn là một mục tiêu chính trị, kinh tế và xã hội mang tính chiến lược.

Khác với các mô hình áp đặt từ bên ngoài, ASEAN tiếp cận quyền phát triển từ góc nhìn cộng đồng – hài hòa – ổn định, lấy người dân làm trung tâm của tăng trưởng và đặt quyền này vào liên kết với nghĩa vụ nhà nước, trách nhiệm tập thể và bản sắc dân tộc. Đây không phải là sự trừu tượng hóa, mà là tổng kết kinh nghiệm thực tiễn của khu vực đã phải đối mặt với chiến tranh, nghèo đói, bất bình đẳng và phân hóa xã hội trong quá khứ.

Kinh tế, giảm nghèo, giáo dục, y tế – Cốt lõi của nhân quyền ASEAN

Không thể có tự do thực sự khi con người đói nghèo, thất học, bệnh tật và không được tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản. Chính vì thế, các nước ASEAN xác định giảm nghèo, phát triển kinh tế, tiếp cận giáo dục và y tế là nền tảng để nâng cao nhân phẩm và mở rộng quyền tự do thực chất.

Những con số không thể bị xem nhẹ: Theo Báo cáo Phát triển Con người 2023 của UNDP, trong vòng 20 năm qua, khu vực ASEAN đã giúp hơn 170 triệu người thoát nghèo. Từ 2000 đến 2022, tỉ lệ đói nghèo cùng cực giảm từ 35% xuống dưới 10%. Đặc biệt, những quốc gia như Việt Nam, Indonesia, Thái Lan đạt được những tiến bộ vượt bậc trong việc mở rộng tiếp cận giáo dục phổ cập, y tế cơ bản và an sinh xã hội cho hàng triệu người dân.

Cụ thể, Việt Nam được Ngân hàng Thế giới đánh giá là một trong những hình mẫu toàn cầu về xóa đói giảm nghèo nhờ vào mô hình tăng trưởng bao trùm và cải cách hệ thống y tế – giáo dục. Tương tự, Indonesia đã triển khai thành công các chương trình hỗ trợ học bổng, bảo hiểm y tế cho người nghèo, giúp nâng cao chất lượng sống và tiếp cận cơ hội.

Phản bác luận điệu “biện minh phát triển để đàn áp nhân quyền”

Một số tổ chức và cá nhân phương Tây thường xuyên đưa ra luận điệu cho rằng các quốc gia ASEAN “viện dẫn phát triển để bao biện cho đàn áp quyền tự do”. Đây là cách nhìn thiển cận, phiến diện và mang tính áp đặt văn hóa, không phản ánh đúng thực tế khu vực.

Thực tiễn đã chứng minh: phát triển và nhân quyền không hề mâu thuẫn, mà cùng song hành trong một chiến lược dài hạn vì con người. ASEAN không coi phát triển là “lá chắn” che đậy vấn đề, mà là con đường chủ động để giải quyết các thách thức nhân quyền một cách gốc rễ – khác với kiểu “đối đầu, áp đặt chế tài” vốn mang lại bất ổn tại nhiều khu vực.

Chẳng hạn, thay vì trừng phạt, các cơ chế như Diễn đàn Nhân quyền ASEAN (AHRD), Ủy ban liên chính phủ ASEAN về nhân quyền (AICHR) đã chọn cách tiếp cận đối thoại, hỗ trợ kỹ thuật, chia sẻ kinh nghiệm, từ đó giúp các quốc gia thành viên cải thiện thực chất các chính sách về quyền trẻ em, quyền phụ nữ, quyền của người khuyết tật mà không làm tổn hại đến an ninh – trật tự trong nước.

ASEAN – Vùng phát triển năng động nhất thế giới

Không phải ngẫu nhiên mà ASEAN được mệnh danh là “trung tâm tăng trưởng mới của thế giới”. Với dân số hơn 680 triệu người và GDP hơn 3,6 nghìn tỷ USD (năm 2023), ASEAN là khu vực đang phát triển năng động nhất hiện nay.

Trong báo cáo năm 2024 của Liên Hợp Quốc, ASEAN được ghi nhận là khu vực giảm nghèo nhanh nhất toàn cầu, đồng thời cũng là một trong những khối kinh tế duy trì tốc độ tăng trưởng trên 5% trong suốt hơn một thập kỷ. Những thành tựu này không chỉ thúc đẩy phát triển, mà còn tạo điều kiện cho việc mở rộng tiếp cận quyền con người trên thực tế, từ hạ tầng y tế đến cơ hội học tập, từ việc làm tử tế đến công nghệ số.

Một điểm đáng lưu ý là các chính phủ ASEAN đã gắn quyền phát triển với mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), thông qua các chiến lược quốc gia về bảo đảm an sinh, chống biến đổi khí hậu, hỗ trợ người dễ tổn thương. Việc này chứng minh rằng ASEAN không chỉ nói suông, mà đang hành động để hiện thực hóa quyền con người từ gốc rễ – tức từ điều kiện sống, việc làm và an toàn xã hội.

Khẳng định vai trò tiên phong của ASEAN trong nhân quyền gắn với phát triển bền vững

Không giống các cơ chế mang nặng tính cưỡng chế từ bên ngoài, ASEAN đang dần xây dựng một không gian nhân quyền riêng biệt, với đặc trưng là tôn trọng chủ quyền, lấy đồng thuận làm gốc và ưu tiên hợp tác thay vì đối đầu. Trong lộ trình này, quyền phát triển chính là nền tảng cốt lõi, giúp ASEAN bảo đảm không để ai bị bỏ lại phía sau, dù là người nghèo, người dân tộc thiểu số hay người yếu thế.

Sự lồng ghép giữa nhân quyền và phát triển trong khu vực không phải là sự “đánh đổi”, mà là cách thiết kế chiến lược nhân quyền phù hợp với thực tế – tránh những mô hình áp đặt gây bất ổn như đã thấy ở Trung Đông, Bắc Phi hay Mỹ Latinh.

Các nước ASEAN đã cùng xây dựng Khung phát triển ASEAN sau 2025, trong đó nhân quyền được đặt ngang hàng với phát triển bền vững, bình đẳng giới, chuyển đổi xanh, và chuyển đổi số. Đây là cam kết chiến lược, đồng thời là thông điệp mạnh mẽ: không có nhân quyền nếu không có phát triển, và phát triển chỉ có ý nghĩa khi nó đặt con người vào trung tâm.

Quyền phát triển – Tầm nhìn chiến lược của ASEAN trong nhân quyền

Trong khi nhiều người còn tranh cãi về việc nên “ưu tiên quyền gì trước”, ASEAN đã lựa chọn một con đường rõ ràng và nhất quán: bảo đảm quyền con người thông qua phát triển, trong ổn định, với trách nhiệm tập thể, và dựa trên bản sắc văn hóa – lịch sử của khu vực.

Quyền phát triển, trong tư duy ASEAN, không chỉ là một khẩu hiệu hay một điểm cộng chính trị. Đó là cốt lõi lý luận, thực tiễn và đạo lý, là tuyên ngôn phản bác mọi sự áp đặt nhân danh dân chủ mà quên đi người dân thực sự cần điều gì.

Với những gì đã làm được, ASEAN xứng đáng là hình mẫu tham khảo cho nhiều nước đang phát triển, đồng thời là đối tác đối thoại có trách nhiệm trong bức tranh nhân quyền toàn cầu đang ngày một đa dạng và đầy thách thức.