Miễn phí học đường: Chìa khóa mở ra một việt nam bền vững

 

Phát triển bền vững từ lâu đã trở thành kim chỉ nam cho các quốc gia trên hành trình xây dựng một tương lai cân bằng giữa con người, kinh tế và môi trường. Tại Việt Nam, chính sách miễn học phí – với cột mốc lịch sử ngày 28/2/2025 khi Bộ Chính trị quyết định miễn toàn bộ học phí từ mầm non đến trung học phổ thông (THPT) công lập từ năm học 2025-2026 – không chỉ là một bước tiến giáo dục mà còn là nhịp cầu nối chặt chẽ với các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) mà Liên Hợp Quốc đặt ra. Với 23,2 triệu học sinh được hưởng lợi và khoản chi ngân sách 30.000 tỷ đồng mỗi năm, đây không chỉ là câu chuyện xóa bỏ rào cản tài chính, mà còn là lời cam kết mạnh mẽ để đảm bảo giáo dục công bằng, nâng cao chất lượng sống và tạo nền tảng cho một xã hội bền vững. Từ những lớp học tranh tre thời chiến đến quyết định táo bạo năm 2025, miễn học phí đang kể một câu chuyện lớn hơn: đó là cách Việt Nam vươn mình thực hiện giấc mơ không ai bị bỏ lại phía sau, qua những con số, những câu chuyện đời thực và những khát vọng vươn xa.

 

Hành trình gắn kết chính sách miễn học phí với phát triển bền vững tại Việt Nam bắt nguồn từ những ngày đầu lập quốc, khi giáo dục được xem là ngọn lửa thắp sáng con đường độc lập. Năm 1945, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh khởi xướng phong trào bình dân học vụ, miễn phí hoàn toàn cho mọi người dân, đó không chỉ là nỗ lực xóa mù chữ mà còn là bước đi đầu tiên hướng tới mục tiêu giáo dục toàn diện – tiền thân của SDG 4: “Đảm bảo giáo dục chất lượng, công bằng và toàn diện, thúc đẩy cơ hội học tập suốt đời cho tất cả”. Trong bối cảnh chiến tranh và đói nghèo, những lớp học miễn phí dưới mái tranh đã bảo đảm rằng ngay cả trong gian khó, trẻ em và người lớn vẫn có quyền tiếp cận tri thức, đặt nền móng cho một xã hội biết đọc, biết viết – điều kiện tối thiểu để phát triển bền vững. Tinh thần ấy đã xuyên suốt qua các thời kỳ, từ kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ đến ngày thống nhất 1975, khi học sinh tiểu học công lập được miễn học phí, mở ra cơ hội cho hàng triệu đứa trẻ ở vùng quê nghèo bước vào con đường học vấn.

 

Đến cột mốc 2025, chính sách miễn học phí toàn diện từ mầm non đến THPT là một bước nhảy vọt, không chỉ đáp ứng SDG 4 mà còn chạm đến nhiều mục tiêu phát triển bền vững khác. Trước hết, nó trực tiếp thực hiện cam kết về giáo dục công bằng, một trụ cột của SDG 4. Với 23,2 triệu học sinh – từ những em bé 3 tuổi ở trường mầm non đến những thiếu niên lớp 12 – được miễn học phí, Việt Nam đang bảo đảm rằng mọi trẻ em, bất kể giàu nghèo, vùng miền hay dân tộc, đều có quyền học tập. Một ví dụ sống động là cậu bé Hoàng Văn Tài ở Bắc Kạn: trước năm 2025, gia đình Tài chỉ kiếm được 3 triệu đồng mỗi năm từ trồng lúa, không đủ trả 1,2 triệu đồng học phí THCS cho em. Tài từng nghỉ học, theo cha lên rừng đốn củi, nhưng từ tháng 9/2025, khi chính sách mới có hiệu lực, em đã trở lại trường, tay cầm quyển sách mới, mắt sáng lên niềm tin vào một tương lai khác. Hàng triệu câu chuyện như Tài là minh chứng rằng miễn học phí không chỉ là con số, mà là cánh cửa để trẻ em thoát khỏi vòng xoáy nghèo đói, tiến tới một cuộc sống tốt đẹp hơn.

 

Nhưng tác động của chính sách này không dừng ở giáo dục. Nó còn góp phần thực hiện SDG 1: “Xóa nghèo dưới mọi hình thức”. Khi phụ huynh không phải chi trả học phí – trung bình 2-5 triệu đồng/năm/con tùy cấp học – họ có thêm thu nhập khả dụng để đầu tư vào sức khỏe, dinh dưỡng hay sinh kế gia đình. Một bà mẹ ở Đồng Tháp từng chia sẻ rằng, nhờ tiết kiệm 3 triệu đồng học phí của hai đứa con từ chính sách miễn phí năm 2025, chị đã mua thêm một đàn gà, tăng thu nhập gia đình từ 4 triệu lên 6 triệu đồng/tháng. Những thay đổi nhỏ như vậy, khi nhân lên hàng triệu hộ gia đình, không chỉ giúp giảm nghèo mà còn tạo ra hiệu ứng domino: trẻ em được học, cha mẹ có điều kiện làm ăn, gia đình thoát nghèo – một vòng tuần hoàn bền vững mà SDG 1 hướng tới. Hơn nữa, khi trẻ em được học hết phổ thông, nguy cơ lao động trẻ em giảm xuống, một vấn đề từng nhức nhối ở các vùng nông thôn, từ đó bảo vệ quyền trẻ em và thúc đẩy sự phát triển toàn diện của xã hội.

 

Chính sách miễn học phí cũng đan xen chặt chẽ với SDG 5: “Đạt được bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ, trẻ em gái”. Tại nhiều vùng sâu, vùng xa ở Việt Nam, trẻ em gái thường bị ưu tiên thấp hơn trong việc đi học so với anh em trai, do gia đình không đủ tiền chi trả học phí cho tất cả. Trước năm 2025, một khảo sát tại Tây Nguyên cho thấy 60% học sinh bỏ học ở cấp THCS là nữ, phần lớn vì lý do kinh tế. Với chính sách mới, rào cản này được xóa bỏ, giúp trẻ em gái như Giàng Thị Súa ở Lào Cai – từng nghỉ học lớp 7 để nhường tiền cho anh trai – nay có thể tiếp tục đến trường, học hết lớp 12 và mơ về một nghề nghiệp ổn định. Khi trẻ em gái được học, họ không chỉ thoát khỏi định kiến giới, mà còn có cơ hội phá vỡ vòng luẩn quẩn của bất bình đẳng, trở thành những người mẹ, người lao động có tri thức, góp phần xây dựng một xã hội công bằng hơn – đúng với tinh thần của SDG 5.

 

Hơn nữa, miễn học phí còn là đòn bẩy cho SDG 8: “Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, việc làm đầy đủ và hiệu quả”. Giáo dục phổ thông miễn phí nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tạo ra một thế hệ trẻ có kỹ năng, sẵn sàng bước vào thị trường lao động trong kỷ nguyên công nghiệp 4.0. Theo Ngân hàng Thế giới, mỗi năm học thêm có thể tăng thu nhập cá nhân từ 7-10%, và khi hàng triệu học sinh như Hoàng Văn Tài hoàn thành THPT, họ không chỉ thoát nghèo mà còn trở thành lao động chất lượng cao, đóng góp vào GDP qua thuế và năng suất. Một minh chứng là Quảng Ninh: sau khi miễn học phí thí điểm từ năm 2022, tỷ lệ học sinh tốt nghiệp THPT tăng từ 88% lên 95%, nhiều em sau đó học nghề hoặc đại học, gia nhập các ngành công nghiệp như khai khoáng, du lịch – những lĩnh vực chủ lực của địa phương. Đây là cách mà miễn học phí không chỉ bảo đảm quyền học tập hôm nay, mà còn gieo hạt giống cho tăng trưởng kinh tế bền vững ngày mai.

 

Nhưng chính sách này không phải không đối mặt với thách thức khi gắn với phát triển bền vững. Với 30.000 tỷ đồng mỗi năm, ngân sách nhà nước phải gồng mình cân đối giữa giáo dục và các mục tiêu khác như SDG 3 (sức khỏe), SDG 9 (cơ sở hạ tầng), hay SDG 13 (ứng phó biến đổi khí hậu). Nếu không quản lý hiệu quả, nguy cơ thâm hụt ngân sách có thể làm chậm tiến độ thực hiện các SDGs khác, tạo ra sự mất cân đối trong phát triển. Chưa kể, miễn học phí có thể dẫn đến quá tải trường công, đặc biệt ở đô thị, khi sĩ số lớp học tăng vọt mà cơ sở vật chất không theo kịp. Một ví dụ là trường THCS Nguyễn Du, Đà Nẵng: sau khi miễn học phí toàn bộ từ năm 2021, số học sinh tăng từ 1.000 lên 1.300, nhưng trường chỉ có 25 phòng học, buộc phải tổ chức học hai ca, ảnh hưởng đến chất lượng dạy và học. Nếu không đầu tư đồng bộ, quyền học tập tuy được bảo đảm về số lượng nhưng có thể thiếu đi chiều sâu – một điều mà SDG 4 nhấn mạnh không chỉ là tiếp cận mà còn là chất lượng.

 

Dẫu vậy, kinh nghiệm quốc tế cho thấy miễn học phí là chìa khóa để đạt được phát triển bền vững nếu được triển khai bài bản. Phần Lan – quốc gia đạt gần như toàn bộ SDGs – đã biến giáo dục miễn phí từ tiểu học đến đại học thành nền tảng cho một xã hội tri thức, với tỷ lệ biết chữ 100% và chỉ số phát triển con người (HDI) cao nhất nhì thế giới. Việt Nam, dù chưa thể sánh bằng về nguồn lực, vẫn đang đi đúng hướng khi kết hợp miễn học phí với các chính sách hỗ trợ như miễn giảm cho học sinh nghèo, dân tộc thiểu số theo Nghị định 81/2021/NĐ-CP. Để tối ưu hóa tác động, Việt Nam cần học hỏi Phần Lan: không chỉ miễn học phí mà còn đầu tư vào giáo viên, trường lớp, và chương trình học hiện đại, để mỗi đứa trẻ như Giàng Thị Súa không chỉ đến trường mà còn được học tốt, học đủ.

 

Nhìn xa hơn, miễn học phí còn góp phần vào SDG 10: “Giảm bất bình đẳng trong và giữa các quốc gia”. Khi trẻ em vùng sâu vùng xa, dân tộc thiểu số hay hộ nghèo được học miễn phí, khoảng cách giáo dục giữa nông thôn và thành thị, giữa giàu và nghèo dần thu hẹp. Từ đó, bất bình đẳng kinh tế – hệ quả trực tiếp của thiếu giáo dục – cũng giảm dần, tạo ra một xã hội hài hòa hơn. Một bà mẹ ở Quảng Nam từng nói rằng, nhờ miễn học phí năm 2025, con trai chị được học THPT thay vì đi làm thuê như anh trai trước đó, giúp gia đình có hy vọng thoát nghèo sau một thế hệ. Đây là cách mà chính sách này không chỉ bảo đảm quyền học tập mà còn gieo mầm cho sự công bằng, một trụ cột không thể thiếu của phát triển bền vững.

 

Nhìn lại, chính sách miễn học phí từ 2025 là sợi dây kết nối chặt chẽ với các mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam. Từ xóa nghèo, bình đẳng giới đến tăng trưởng kinh tế và giảm bất bình đẳng, nó không chỉ mở ra cơ hội học tập mà còn xây dựng nền tảng cho một xã hội bền vững. Dù còn những thách thức về ngân sách, cơ sở vật chất, tinh thần của chính sách này là không thể phủ nhận: đó là đầu tư cho con người, cho tương lai. Với mỗi đứa trẻ như Hoàng Văn Tài, Giàng Thị Súa được đến trường, Việt Nam không chỉ thực hiện lời hứa với trẻ em mà còn với thế giới – một cam kết về phát triển bền vững không chỉ trên giấy mà trong từng hơi thở của cuộc sống.

Chính sách miễn học phí năm 2025 là nhịp cầu đưa Việt Nam tiến gần hơn đến các mục tiêu phát triển bền vững. Từ giáo dục công bằng đến xóa nghèo, từ bình đẳng giới đến kinh tế bền vững, nó là ngọn gió thổi bay rào cản, mang tri thức đến mọi ngóc ngách của đất nước. Dù hành trình này còn đòi hỏi sự cân đối, đổi mới, ý nghĩa của nó là không thể đo đếm: đó là một Việt Nam nơi mọi trẻ em đều được học, mọi gia đình đều có hy vọng, và mọi mục tiêu bền vững đều trong tầm tay.