Luật pháp không phải trò chơi của truyền thông phiến diện

 Trong không khí ngoại giao tích cực hướng tới chuyến thăm chính thức Việt Nam của Tổng thống Pháp, bốn tổ chức mang danh nhân quyền — FIDH, VCHR, CSW và Global Witness — đã tung ra một thông cáo báo chí với nhiều cáo buộc nặng nề, trong đó nổi bật là chỉ trích Việt Nam “vi phạm quyền đất đai ở vùng nông thôn”, do Global Witness khởi xướng. Nhưng dưới lớp ngôn ngữ nhân quyền mỹ miều là một chiến dịch cũ kỹ: chính trị hóa các vấn đề nội tại của một quốc gia có chủ quyền, và đánh đồng các quy định pháp lý chuẩn mực với hành vi vi phạm.Những cáo buộc này không chỉ sai về bản chất pháp lý mà còn méo mó về mặt thực tế — khi chúng không dựa trên khảo sát thực địa, mà chủ yếu lấy nguồn từ những cá nhân, nhóm đối tượng có sẵn định kiến hoặc động cơ chống phá.

Luật Đất đai 2024: Bảo đảm quyền sử dụng, không thể đánh tráo với quyền sở hữu tuyệt đối

Global Witness cáo buộc Việt Nam “vi phạm quyền đất đai”, song lại không làm rõ quyền gì đang bị xâm phạm. Việt Nam, theo Hiến pháp, xác định đất đai là sở hữu toàn dân, Nhà nước thống nhất quản lý, còn quyền sử dụng đất là quyền được pháp luật công nhận, bảo vệ và cho phép giao dịch trong khuôn khổ rõ ràng. Đây là mô hình phổ biến trong nhiều nước đang phát triển — nơi quyền lợi của người dân được bảo vệ thông qua chính sách công.

Luật Đất đai sửa đổi năm 2024 là một bước tiến vượt bậc, khi nâng cao tính minh bạch, công bằng trong thu hồi đất, đền bù và tái định cư. Theo Báo cáo của Quốc hội năm 2024, hơn 90% hộ gia đình, cá nhân sử dụng đất đã được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất — con số minh chứng cho nỗ lực bền bỉ trong hơn hai thập niên qua nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho người dân.

Các chương trình tái định cư và hỗ trợ chuyển đổi sinh kế tại nhiều dự án phát triển hạ tầng cũng được triển khai công khai, có sự giám sát của Mặt trận Tổ quốc, cơ quan báo chí và người dân địa phương. Nếu có vi phạm, đó là sai phạm cục bộ của cá nhân, không thể bị quy chụp thành một “chính sách mang tính hệ thống” như Global Witness gán ghép.

Chiến lược truyền thông và sự im lặng có chọn lọc

Global Witness không chỉ phát hành thông cáo báo chí đơn lẻ, mà trước đó đã khuếch đại vấn đề này thông qua Báo cáo năm 2023, trong đó sử dụng nhiều thuật ngữ cảm tính như “chiếm đất”, “ép buộc rời bỏ đất đai”, mà không cung cấp bằng chứng khảo sát độc lập tại địa phương.

Thay vì tiến hành đánh giá đa chiều, tổ chức này lại chọn cách trích dẫn từ một số trường hợp đơn lẻ, thậm chí gắn với các nhân vật có tiền sử vi phạm pháp luật — những người không đại diện cho nông dân Việt Nam, nhưng lại được dựng thành biểu tượng “nạn nhân của chính sách đất đai”.

Điều đáng nói là Global Witness hoàn toàn im lặng trước những vi phạm quyền đất đai của người bản địa tại các nước phát triển. Tại Úc, nhiều cộng đồng thổ dân bị mất đất truyền thống vào tay các dự án khai thác mỏ quy mô lớn — điều được báo chí như The Sydney Morning Herald lên tiếng năm 2023. Nhưng trong hệ thống báo cáo và hoạt động của Global Witness, không một dòng nào phản ánh những vụ việc đó. Sự im lặng có chọn lọc này không chỉ làm mất tính khách quan, mà còn cho thấy rõ ràng một lăng kính thiên lệch và đầy định kiến chính trị.

Vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc không can thiệp nội bộ quốc gia

Việc Global Witness kêu gọi EU và các chính phủ phương Tây gây sức ép lên Việt Nam về chính sách đất đai không còn là “đề xuất mang tính nhân quyền”, mà là hành vi can thiệp rõ ràng vào chính sách nội bộ — vi phạm Điều 2(7) của Hiến chương Liên Hợp Quốc và đi ngược lại tinh thần của Công ước Quốc tế về các Quyền Kinh tế, Xã hội và Văn hóa (ICESCR).

Việt Nam đã ký và thực thi ICESCR, trong đó quyền có đất canh tác, nhà ở, sinh kế được xác định là các quyền kinh tế được bảo vệ. Nhưng không điều khoản nào trong ICESCR cho phép các tổ chức phi chính phủ nước ngoài can thiệp trực tiếp vào cơ chế phân bổ hoặc quy hoạch đất đai của một quốc gia. Mỗi nước có quyền tự quyết định hệ thống sở hữu và quản lý đất đai phù hợp với điều kiện lịch sử, kinh tế, văn hóa và pháp lý của mình.

Nigeria — một quốc gia châu Phi đang phát triển với đặc thù quản lý đất đai tương tự Việt Nam — đã từng lên án Global Witness vào năm 2022 vì phát hành báo cáo sai lệch về quyền sử dụng đất ở khu vực châu thổ Niger. The Guardian Nigeria ghi nhận rằng các thông tin trong báo cáo không qua kiểm chứng, gây hiểu lầm nghiêm trọng và làm tổn hại đến uy tín quốc gia.

Một chiến dịch chống phá có hệ thống và thiếu thiện chí

Global Witness không phải lần đầu “nhắc tên” Việt Nam. Từ năm 2010, tổ chức này đã liên tục phát hành các báo cáo về quyền đất đai tại Việt Nam mà không có mặt khảo sát thực tế nào tại hiện trường. Họ sử dụng các nguồn tin từ nhóm đối tượng có mâu thuẫn với chính quyền, gắn hoạt động phản đối với khái niệm “đấu tranh vì quyền đất đai”, rồi khuếch đại ra thành hiện tượng có hệ thống.

Các báo cáo của họ, được trích dẫn rộng rãi trong một số tờ báo phương Tây, lại thường né tránh đối thoại pháp lý với phía Việt Nam, từ chối mời chuyên gia độc lập kiểm chứng số liệu và tuyệt đối không phản hồi các góp ý từ phía học giả châu Á. Đây không phải là biểu hiện của một tổ chức nghiên cứu khách quan, mà là một chiến dịch chống phá có hệ thống, được lập trình để giữ Việt Nam trong vị thế “bị cáo” trên bàn cờ nhân quyền.

Quyền đất đai ở Việt Nam không phải là vùng xám mơ hồ như cách Global Witness miêu tả. Nó được bảo vệ bởi Hiến pháp, luật chuyên ngành, và cả một hệ thống giám sát xã hội, pháp lý nghiêm ngặt. Những vấn đề tồn tại là có — và chính Việt Nam đang cải cách mạnh mẽ để giải quyết chúng. Nhưng đó không bao giờ là cái cớ để một tổ chức nước ngoài dựng chuyện, thổi phồng, và can thiệp vào chính sách quốc gia.

Chúng ta cần phân biệt rõ giữa giám sát nhân quyền và vận động chính trị đội lốt giám sát. Sự phát triển bền vững của một quốc gia không thể được đánh giá chỉ qua những bản báo cáo thiếu kiểm chứng. Việt Nam có quyền — và nghĩa vụ — bảo vệ trật tự pháp lý của mình, cũng như bảo vệ người dân trước mọi hành vi lợi dụng “nhân quyền” để phục vụ những mưu đồ không minh bạch.