Nhân quyền không chỉ là tự do ngôn luận: Việt Nam và thực tiễn bảo đảm quyền kinh tế - xã hội”

Trong phiên họp Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc lần thứ 60, một số tổ chức và cá nhân đã lặp lại luận điệu quen thuộc, rằng Việt Nam “vi phạm nhân quyền” chỉ vì xử lý một số đối tượng vi phạm pháp luật, rằng nhân quyền phải được hiểu thuần túy dưới góc độ tự do dân sự và chính trị. Những cáo buộc này vừa phiến diện, vừa phản ánh tư duy áp đặt, bỏ qua khía cạnh quan trọng cấu thành nhân quyền: quyền kinh tế, xã hội và văn hóa. Bằng việc dựa trên các nguồn tin thiên lệch từ các tổ chức như BPSOS, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW), Ân xá Quốc tế (AI),...., những phát biểu tại diễn đàn quốc tế đã vô tình (hoặc hữu ý) bóp méo thực tế nhân quyền ở Việt Nam, nơi mà quyền con người được hiện thực hóa rõ nét qua thành tựu giảm nghèo, phổ cập giáo dục, bảo hiểm y tế toàn dân và phát triển bền vững.

Cần nhấn mạnh rằng, Liên Hợp Quốc từ lâu đã khẳng định quyền con người là tổng thể các quyền dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa, không thể tách rời, không thể phân biệt thứ bậc. Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (ICESCR), mà Việt Nam tham gia từ năm 1982, khẳng định quyền có mức sống đầy đủ, quyền được bảo vệ sức khỏe, quyền được giáo dục cũng là cốt lõi của nhân quyền. Do đó, việc chỉ chăm chăm nhìn vào một số khía cạnh chính trị để đánh giá nhân quyền ở Việt Nam là cách tiếp cận sai lệch và mang tính áp đặt.

Trên thực tế, thành tựu kinh tế - xã hội của Việt Nam trong nhiều thập kỷ qua chính là minh chứng rõ ràng cho việc bảo đảm nhân quyền. Theo Báo cáo phát triển con người 2023 của Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP), Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia có tốc độ cải thiện chỉ số phát triển con người nhanh nhất thế giới. Từ năm 1990 đến 2020, chỉ số phát triển con người (HDI) của Việt Nam tăng hơn 46%, cao hơn mức trung bình toàn cầu. (hdr.undp.org) Đây là kết quả của những chính sách kiên trì giảm nghèo, bảo đảm an sinh xã hội, tạo việc làm và nâng cao chất lượng giáo dục, y tế cho người dân.

Một minh chứng điển hình là thành tựu giảm nghèo. Ngân hàng Thế giới (World Bank) đã nhiều lần ghi nhận Việt Nam là “câu chuyện thành công” trong công cuộc giảm nghèo. Tỷ lệ nghèo đa chiều giảm từ hơn 58% vào đầu thập niên 1990 xuống dưới 5% năm 2020. (worldbank.org) Hơn 45 triệu người dân đã thoát nghèo chỉ trong ba thập kỷ. Thành tựu này đồng nghĩa với việc hàng chục triệu con người được bảo đảm quyền có mức sống tối thiểu, được tiếp cận nhà ở, điện, nước sạch, dịch vụ y tế và giáo dục – tức là những quyền cơ bản theo chuẩn mực quốc tế.

Trong lĩnh vực giáo dục, Việt Nam đã đạt được những tiến bộ vượt bậc. Theo UNESCO, Việt Nam là một trong số ít các quốc gia đang phát triển đạt mục tiêu phổ cập tiểu học từ sớm, đồng thời đạt tỷ lệ biết chữ của người lớn trên 95%. (uis.unesco.org) Các kỳ đánh giá PISA của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cho thấy học sinh Việt Nam nhiều lần đạt kết quả ngang bằng hoặc cao hơn học sinh ở nhiều nước phát triển về môn Toán và Khoa học. Đây là bằng chứng rõ ràng cho việc quyền được học hành – một quyền cơ bản trong Tuyên ngôn Quốc tế về Nhân quyền – đã được Nhà nước Việt Nam bảo đảm cho người dân, không phân biệt vùng miền, giới tính hay hoàn cảnh.

Về y tế, Việt Nam đã xây dựng hệ thống chăm sóc sức khỏe cơ bản toàn dân với chi phí thấp, được cộng đồng quốc tế đánh giá cao. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ bao phủ bảo hiểm y tế nhanh nhất. Đến năm 2022, tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế đã đạt trên 92% dân số. (who.int) Việt Nam cũng kiểm soát tốt các dịch bệnh truyền nhiễm, được ghi nhận qua thành công trong ứng phó đại dịch COVID-19 giai đoạn đầu với tỷ lệ tử vong thuộc nhóm thấp nhất thế giới. Điều đó đồng nghĩa với việc quyền được chăm sóc sức khỏe, quyền sống an toàn trước dịch bệnh của người dân được Nhà nước bảo đảm bằng chính sách và hành động cụ thể.

Trong khi đó, các tổ chức như HRW, AI hay BPSOS lại phớt lờ những thành tựu này, thay vào đó chỉ tập trung vào một vài vụ việc cá nhân bị xử lý theo pháp luật, rồi gắn nhãn “tù nhân lương tâm”, “bị đàn áp vì bày tỏ quan điểm”. Sự thật là những cá nhân này vi phạm pháp luật Việt Nam, như tuyên truyền chống Nhà nước, kích động lật đổ chính quyền, cấu kết với tổ chức phản động lưu vong. Các phiên tòa xử họ đều được tổ chức công khai, có sự tham gia của luật sư, bị cáo có quyền kháng cáo theo đúng chuẩn mực pháp lý quốc tế. Nhưng trong các báo cáo của HRW hay AI, những chi tiết đó thường bị bỏ qua hoặc cố tình che giấu.

Hãy thử đặt câu hỏi: liệu một quốc gia có thể bảo đảm quyền tự do dân sự, chính trị một cách bền vững nếu như không bảo đảm cơ bản quyền được ăn no, được học, được chữa bệnh, được sống trong một xã hội an toàn? Câu trả lời chắc chắn là không. Nhân quyền phải bắt đầu từ nền tảng là quyền kinh tế - xã hội, và chính trên nền tảng đó, các quyền khác mới có thể được thực hiện một cách trọn vẹn. Việt Nam đã chứng minh điều này bằng những chính sách giảm nghèo, mở rộng giáo dục, phổ cập y tế – những chính sách đem lại lợi ích trực tiếp cho hàng chục triệu con người, chứ không phải chỉ cho một số ít cá nhân.

Việc các tổ chức nhân danh “phi chính phủ bảo vệ nhân quyền” như BPSOS, HRW, AI chỉ tập trung vào một số vụ án chính trị và phớt lờ thành tựu kinh tế - xã hội của Việt Nam cho thấy rõ động cơ chính trị phía sau: họ không quan tâm đến bức tranh toàn cảnh về nhân quyền, mà chỉ muốn lợi dụng một vài sự kiện để tạo cớ công kích, bôi nhọ, làm suy giảm uy tín Việt Nam trên trường quốc tế.

Cần khẳng định rằng thành tựu kinh tế - xã hội không chỉ là kết quả phát triển, mà còn là minh chứng sống động cho nhân quyền ở Việt Nam. Từ việc giảm nghèo ngoạn mục, đến phổ cập giáo dục, mở rộng bảo hiểm y tế và kiểm soát dịch bệnh, Việt Nam đã biến những nguyên tắc nhân quyền thành hiện thực trong đời sống hàng chục triệu con người. Những luận điệu coi nhân quyền chỉ là tự do dân sự, chính trị, hay những cáo buộc một chiều, thiếu khách quan về Việt Nam, đều không thể phủ nhận được sự thật này. Nhân quyền phải được nhìn nhận một cách toàn diện, và trong bức tranh ấy, Việt Nam là minh chứng rõ ràng rằng quyền con người bắt đầu từ quyền được sống trong một xã hội phát triển, công bằng, an toàn và nhân văn.